Modi in de spotlight
Als je bezig bent met psychologie of met (het zoeken van) therapie, dan heb je de term misschien weleens voorbij zien komen: schematherapie. Een relatief nieuwe behandelmethode die de afgelopen 30 jaar is opgekomen en ontwikkeld door Jeffrey Young. De therapie is bedoeld voor hardnekkige psychische klachten die dieper gaan en lastiger te behandelen zijn dan een ‘simpele’ depressie of paniekstoornis. Vaak spreken we dan van persoonlijkheidsproblematiek.
In deze blog ga ik niet zozeer in op de inmiddels 18 (!) schema’s die ten grondslag liggen aan de schematherapie, maar wil ik je meenemen in de wereld van de “modi”. Het modusmodel is onderdeel van de schematherapie en veel therapeuten werken hier inmiddels meer mee dan met de schema’s, om verschillende redenen. Ook als je geen persoonlijkheidsstoornis hebt, is dit vaak erg herkenbaar.
Hoe voelt een modus?
Misschien ken je het wel: je voelt je plotseling super emotioneel, zonder dat je helemaal snapt waarom. Woede, verdriet, pijn, of een brok in je keel – je moet opeens je best doen om niet te gaan huilen, terwijl de aanleiding zo klein leek… Het kan zelfs zijn dat het zweet je uitbreekt, of dat je pijn in je maag of buik krijgt. Ook al weet je soms wel dat het niet helemaal reëel is, toch overvalt het je. Je reactie kan impulsief zijn: boos reageren, weglopen. Maar het kan ook zijn dat je juist dichtklapt, blokkeert en niets laat zien. Misschien dat je meteen vlucht in iets wat beter voelt. Weglachen, of bijvoorbeeld gamen, netflixen, of een paar glazen wijn.
Gevoeligheden en blauwe plekken
De aanleiding kan voor iedereen verschillend zijn: een spottende opmerking van een collega, je onbegrepen voelen door je partner, kritiek krijgen, of iemand die zijn stem verheft. We hebben allemaal pijnpunten, in meer of mindere mate. Wanneer je veel nare ervaringen hebt meegemaakt in je leven, of als kind steeds dezelfde reactie van je omgeving hebt gekregen (of juist gemist), kan het zijn dat je hier meer last van hebt. De pijnpunten zijn dan blauwe plekken geworden, waarbij maar heel weinig nodig is om ze in te drukken. Hoe meer pijn het doet, des te sterker je emotie is en hoe meer problemen het waarschijnlijk geeft in je dagelijks leven. Maar ook als je een relatief goede basis hebt, herken je je vast in bepaalde gevoelige plekken. Mensen die dichtbij je staan, weten meestal waar die zitten; het zijn de onderwerpen waarmee ze je het meest kunnen raken.
Waarom schematherapie?
Wanneer je veel last hebt van dit soort reacties, kan het helpen om er wat dieper op in te gaan en de chaos te ontwarren. Het kan namelijk veel invloed hebben op je zelfbeeld en op je relaties met anderen! Eigenlijk is elke vorm van therapie geschikt om naar jezelf te kijken, maar de schematherapie geeft heel duidelijke woorden aan dit soort heftige gevoelige plekken, waardoor ze makkelijker aan te wijzen zijn. Daarnaast bevat het meer technieken die ook met je vroegere ervaringen aan de slag gaan.
In de psychologie gaan we ervanuit dat je als mens wordt gevormd door de combinate van je eigen aanleg met de ervaringen en opvoeding die je meekrijgt. Wanneer beide goed op elkaar aansluiten en tegemoetkomen aan je behoeften als kind, ontwikkel je gezonde “schema’s”. Oftewel, de brillen waardoor je naar jezelf, anderen en de wereld kijkt zullen realistisch-positief zijn. Je kunt flexibel reageren op gebeurtenissen. Je hebt helpende verwachtingspatronen, waardoor je anderen in het algemeen met (zelf)vertrouwen tegemoet treedt. Zijn je schema’s disfunctioneler, dan kun je wantrouwen, overgevoeligheid of andere klachten ontwikkelen.
Het verschil tussen schema’s en modi
Als je vanuit je schema’s in zo’n heftige reactie terechtkomt, dan noemt de schematherapie dat een “modus”. Schema’s zijn de onderliggende gevoelige plekken, een modus is een tijdelijke toestand waarbij je in een typische (emotionele of gedrags-) reactie schiet. Terwijl je in een modus zit, kunnen meerdere schema’s actief zijn. Zo’n toestand kun je vrij makkelijk leren herkennen bij jezelf. Zo kan je in een kindmodus terechtkomen (verdrietig, bang, boos, opstandig, of blij), in een oudermodus (beschuldigend, veeleisend, of zelfs straffend naar jezelf toe), of in een copingmodus (o.a. weglachen, bagatelliseren, vermijden, overschreeuwen, aanvallen).
Wat een rare termen…
Soms is het even wennen aan de woorden die de schematherapie gebruikt. Kindmodus? Ik ben toch zeker volwassen? Daar heb je helemaal gelijk in, en je bent natuurlijk altijd gewoon jezelf. Maar we hebben allemaal verschillende kanten in ons en het helpt om die te kunnen benoemen. Emoties vanuit onze kindertijd blijven vaak nog onderdeel van ons, zeker als die toen erg naar waren. Ook crëeren we vaak een soort kopie van onze eigen ouders in ons hoofd: zoals je ouders tegen jou deden, ga je vaak tegen jezelf doen. Door hier bewust van te worden, kun je makkelijker leren om je reactie te veranderen. Mensen met weinig gevoelige plekken zullen hun reactie veel eenvoudiger kunnen veranderen, omdat ze minder emotioneel worden. Aan de andere kant zullen mensen met sterkere pijnpunten de modi makkelijker kunnen aanwijzen.
Laat me niet alleen!
Of je nou weinig of veel gevoelige plekken hebt, bij de meeste mensen werken de modi op ruwweg dezelfde manier. Voel je een sterke emotie, dan zit je meestal (onder andere) in een kindmodus. Als je erbij stilstaat, kan je dit ook echt voelen: je voelt je gekwetst als een kind, in de steek gelaten als een kind, woedend als een kind. Je zou zelfs kunnen onderzoeken waar je je als kind eerder zo hebt gevoeld: welke herinnering komt er op? Vaak is dat een pijnlijk moment geweest, of iets wat heel vaak is voorgekomen. Snappen waarom je zo reageert, kan soms al erg helpen om er beter mee om te gaan.
Stel je niet zo aan
Vaak wordt de kindmodus ook getriggerd door een boodschap van de oudermodus. Merk je dat je erg streng bent naar jezelf, of heel negatief tegen jezelf praat (“wat ben je toch een slappeling, doe niet zo saai, je mag pas stoppen als het af is”), dan is er een disfunctionele oudermodus aan het werk. Dit zijn boodschappen die je vroeger vaak hebt gekregen van belangrijke mensen om je heen, of die je misschien zelf hebt ontwikkeld door hun indirecte signalen.
Een voorbeeld: misschien heeft je vader nooit expliciet gezegd dat je goed moest presteren, maar bleef hij juist helemaal stil bij een slecht rapport, of was hij zelf altijd keihard aan het werk. Dan kun je toch een veeleisende oudermodus ontwikkelen, die je opjaagt om harder je best te doen. Deze oudermodi, met name de straffende oudermodus, geven je vaak een naar, angstig, of verdrietig gevoel: de kindmodus gaat ‘aan’.
Nee hoor, met mij is alles prima…
De meeste mensen vinden deze eerste twee soorten modi erg onprettig om te voelen. Zo onprettig, dat we allemaal manieren ontwikkelen om deze emoties weg te maken, te voorkomen, of te overstemmen. Dit doen we door middel van de copingmodi. Omdat deze bij iedereen anders kunnen zijn, herken je misschien bij jezelf iets anders dan de voorbeelden die ik hier geef. Een bekende copingmodus is de beschermermodus: je werpt een muur op rondom het kwetsbare kind, waardoor je niet meer echt iets voelt. Je bent bijvoorbeeld heel rationeel, of afstandelijk. Hierdoor kunnen anderen je niet echt kwetsen, maar ze kunnen ook niet meer echt contact met je krijgen. Een andere is de pleaser- of helpermodus (of willoze inschikkelijke, in schematherapietermen). Hierbij geef je toe aan wat een ander wil, om maar geen conflicten of teleurstelling te veroorzaken. Op die manier voorkom je spanningen, maar raak je ook uitgeput, of verongelijkt. Andere veelvoorkomende copingmodi zijn de onthechte zelfsusser, waarbij je jezelf verdooft met middelen of kalmerende activiteiten, of de zelfverheerlijker, waarbij je jezelf juist groter maakt om je maar niet klein te voelen.
Het (versimpelde) modusmodel
Ok, en wat nu?
Als je beter wilt leren omgaan met deze modi, is de eerste stap altijd bewustwording. Welk gevoel komt er op, hoe praat ik onbewust tegen mezelf, welk gevoel probeer ik weg te houden? Welke modus is nu actief? Dit zijn vragen die je jezelf dagelijks kunt stellen, bijvoorbeeld als je een opvallende reactie merkt bij jezelf.
Vervolgens is het doel om meer gezonde, functionele reacties te gaan toepassen. Ook dit is een modus, die we de “gezonde volwassene” noemen. Gelukkig hebben we die ook allemaal! De gezonde volwassene geeft troost, relativeert, moedigt aan, geeft gevoelens de ruimte en stelt reële grenzen. Hij zorgt voor de kindmodus. Dit kan alleen maar door de disfunctionele oudermodi een halt toe te gaan roepen, ook een taak van de gezonde volwassene. Verder brengt hij de copingmodi wat meer in balans. Geen probleem als je soms je beschermer aanzet – dit is bij een sollicitatiegesprek wel slim –, als je hem maar weer uit kunt zetten wanneer je thuiskomt bij je vriendin. Het gaat erom dat je zelf kunt kiezen of en wanneer je je coping gebruikt.
Tot slot is het voor veel mensen belangrijk om de blije kindmodus te versterken: plezier maken, gek doen, lekker eten, van de zon genieten en dingen doen waar je energie van krijgt. Soms ben je door alle klachten vergeten hoe belangrijk het is om hier ruimte voor te maken.
Zelf aan de slag
Iedereen heeft valkuilen en kan leren om hier gezonder mee om te gaan. Dat maakt schematherapie eigenlijk voor iedereen interessant! Wil je meer weten over schematherapie, dan zijn mogelijk de volgende boeken interessant: Leven in je leven (vooral over schema’s) of Patronen doorbreken (vooral over modi).
Samen aan de slag met een schematherapeut
Wil je echt actief aan de slag met schematherapie? En/of merk je dat het door je emoties bijna niet lukt om anders te reageren? In dat geval kun je schematherapie onder begeleiding van een schematherapeut overwegen. Bijvoorbeeld via Psycholoog op Afstand. Wij hebben verschillende online (Gz-)psychologen in ons team die zeer bekwaam zijn op het gebied van schematherpie.
Al onze online (Gz-)psychologen zijn ruim ervaren, universitair opgeleid en/of BIG-gecertificeerd. Hierdoor bieden wij hoogwaardige online psychologische hulp van Basel tot Chengdu of gewoon in Nederland. Waar, wanneer en hoe jij maar wilt (bv via Facetime, Skype, Whatsapp, chat of email). Zolang je beschikt over internet kun je gebruik maken van onze diensten.
Start vandaag nog met een gratis kennismakingsgesprek en ontdek of online therapie bij jou past!
Ook kun je een bericht sturen naar info@psycholoogopafstand.nl
Deze blog is geschreven door Ilse Feddema en de foto van Iris Dölle .
