In de wereld van topsport draait het om discipline, druk en presteren op hoog niveau. Maar omdat die prestaties van fysieke aard zijn, worden ook met name de fysieke uitdagingen in de schijnwerpers gezet. Onterecht, want de uitdagingen van topsporters zijn net zo goed mentaal – maar dat blijft grotendeel onbesproken of wordt zelfs bekritiseerd. Zo werd Formule 1-coureur Lando Norris vorig jaar nog belachelijk gemaakt om de rituelen die hij uitvoert om met de mentale druk van belangrijke races om te gaan.[1] Wordt het anno 2025 niet eens tijd dat we ook in de topsport het taboe op mentale gezondheidsproblemen doorbreken? En meer aandacht besteden aan wat een sportpsycholoog voor sporter kan betekenen?
“We praten al honderd jaar over fysieke blessures, maar we hebben het eigenlijk bijna nooit over het hoofd.”[2]
– Journalist Erik Dijkstra
Psychische problemen onder topsporters eerder norm dan uitzondering
Norris is bij lange na niet de enige topsporter bij wie de sport tot psychische uitdagingen of zelfs diagnosticeerbare problemen leidt. In Nederland is schaatser Stefan Groothuis in 2012 de eerste die publiekelijk over zijn depressie spreekt. Er wordt geschokt op gereageerd.[3] Maar tijdens de Olympische Spelen van Tokio in 2021 zet Amerikaans turnster Simone Biles het onderwerp wereldwijd op de kaart door openlijk te spreken over haar (ernstige) mentale problemen, die ervoor zorgen dat ze de meeste wedstrijden moet afzeggen.[4] Al snel volgen meer topsporters haar voorbeeld, zoals de Britse olympisch kampioen schoolslag Adam Peaty, die een pauze van drie jaar neemt wegens depressie en alcoholproblemen.[5]
“Zoals sommige mensen misschien weten, heb ik de afgelopen jaren geworsteld met mijn geestelijke gezondheid en ik denk dat het belangrijk is om daar eerlijk over te zijn.”
– zwemmer Adam Peaty
Veel voorkomende psychische klachten onder topsporters
Biles’ openheid betekende een keerpunt in het doorbreken van het taboe op het onderwerp, aldus medisch wetenschapper Vincent Gouttebarge, die onderzoek deed naar de mentale gezondheid van (ex-)topsporters. De klachten die volgens dit onderzoek het meest voorkomen bij atleten wereldwijd zijn:
- slaapproblemen (49 procent)
- eetstoornissen (45 procent bij vrouwen, 19 procent bij mannen)
- angststoornissen en depressieve klachten (33 procent)
De gevolgen van psychische problemen registreerde het onderzoek ook. Zo heeft een deel van de topatleten last van verslavingen – aan alcohol (19 procent), gokken (8 procent) of cannabis.
De ‘niet opgeven’-mentaliteit en andere oorzaken
Topsporters zijn (net zoals mensen met andere stressvolle beroepen, trouwens) een risicogroep wat betreft mentale problemen. Dat ligt voor een deel in ‘de aard van het beestje’; de aspecten van topsport zijn op mentaal vlak nu eenmaal uitdagend. Ook het vaak perfectionistische karakter en de ‘niet opgeven’-mentaliteit van sporters die de top weten te bereiken spelen mogelijk een rol.
Hoge eisen en verwachtingen
De druk om altijd te presteren en te winnen zorgt voor een constante mentale belasting. Elke wedstrijd of race kan als een ‘alles of niets’-scenario aanvoelen. Onze sportpsycholoog Maxime Prenger noemt het halen van selecties en het terugkomen na blessures als veelvoorkomende oorzaken van stress- en angstklachten. Sporten waarbij gewichtsklassen een rol spelen kunnen daarnaast eetproblemen in de hand werken. “Wielrennen is hier ook een voorbeeld van,” zegt Maxime, “want daar geldt vaak de thinner is better-mentaliteit”. Veel sporters zijn bovendien keihard voor zichzelf, zeker als het succes uitblijft – maar lang niet alleen dan.
“Ik was zo hard voor mezelf dat ik er uiteindelijk aan onderdoor ging. Het haalde alle plezier in het schaatsen bij me weg.”[6]
– oud-schaatser Stefan Groothuis
Sociale isolatie
Veel topsporters voelen zich eenzaam, omdat ze door drukke trainingsschema’s weinig tijd hebben voor familie en vrienden. Maar ook bij langdurige blessures kan juist het wegvallen van sport en trainen in teamverband voor sociale isolatie zorgen.
“Dan zit je daar zonder vrienden en familie en heb je zes uur tijdsverschil met Nederland. […] Dan merk je pas echt wat eenzaamheid met je doet. Je hebt eigenlijk niemand om je heen.”[7]
– oud-profvoetballer Gianni Zuiverloon, die met mede-oud-profvoetballer Edson Braafheid de podcast Building Bridges host. Deze podcast bespreekt alle ins en outs van topsport, ook het mentale aspect.
“Transferperiodes zijn op zichzelf ook een bron van stress en angst,” aldus Maxime. Dat komt er voor een sporter in het buitenland nog eens bovenop.
Celebritystatus
Topsporters bereiken de top vanwege hun liefde voor de sport, niet omdat ze graag beroemd willen zijn. Toch is dat wel wat op het hoogste niveau gebeurt. Topatleten worden een soort celebrity’s, inclusief alle (social)media-aandacht die daarbij komt kijken. Áls een sporter al door een sportpsycholoog begeleid wordt, gaat die begeleiding vaak niet over hoe je met die celebritystatus omgaat.[8]
Post-prestatieleegte
En het is tot slot niet eens zo dat succes de mentale gezondheid van een topsporter een boost geeft. Zo gaf oud-profvoetballer Andrés Iniesta toe ook na het winnen van grote prijzen met depressieve gevoelens te kampen.[9] Na een grote overwinning vallen veel sporters in een gat. De adrenaline van het presteren verdwijnt en wat overblijft is een gevoel van leegte. “Hetzelfde geldt wanneer een topsporter stopt met de professionele sport,” zegt Maxime.
“Ik ben moe, ben mezelf niet en ik geniet niet meer van de sport zoals ik dat het afgelopen decennium heb gedaan.”[10]
– zwemmer Adam Peaty
Professionele begeleiding topsporters nog altijd niet standaard
Hoewel er steeds meer aandacht is voor mentale gezondheid in de topsport, en we allemaal dondersgoed weten hoeveel invloed onze mindset heeft op onze fysieke prestaties, blijft er een hardnekkig stigma op psychische problemen bestaan. Dat geldt zeker bij de typische ‘mannensporten’, zoals voetbal, waar nog altijd het stereotype heerst dat ‘echte mannen niet huilen’.[11] Zonde, want dat ontmoedigt sporters om hulp te zoeken, terwijl die hulp niet alleen hun mentale toestand, maar zeker ook hun fysieke prestaties kan verbeteren.
Een nieuwe standaard
Eigenlijk zou elk weldenkend management van een sportteam standaard een sportpsycholoog in dienst moeten hebben, net zoals dat bijvoorbeeld gebeurt met een fysiotherapeut. Maar vooralsnog “is de professionele begeleiding in de topsport volkomen waardeloos,” aldus Groothuis.[12] Een groeiend aantal organisaties pleit dan ook voor structureel meer aandacht voor mentaal welzijn in de sport, bijvoorbeeld door sportprogramma’s te ontwikkelen die evenveel nadruk leggen op de mentale als de fysieke gezondheid.[13]
Sportpsychologie als vast onderdeel van de training
Een sportpsycholoog helpt topsporters op de eerste plaats piekprestaties te leveren. Een sporter kan met behulp van zo’n professional allerlei mentale strategieën aanleren (denk bijvoorbeeld aan visualisatietechnieken) om goed te focussen, de zenuwen onder controle te houden en in zichzelf te blijven geloven.
Maar daarnaast is een sportpsycholoog er ook om een sporter te helpen met de mentale gevolgen van (top)sport. Zo kan in therapie gefocust worden op de omgang met faalangst, zelfkritiek en weinig zelfvertrouwen, bijvoorbeeld. Of op het verminderen van stress, angst en paniek. Het voorkomen van mentale klachten door topsport is in alle gevallen beter dan genezen.
Voorbeelden van behandeltechnieken
- Mindfulness, zoals meditatie en ademhalingsoefeningen, tegen stress- en paniekklachten
- Cognitieve gedragstherapie tegen (faal)angst en prestatiedruk
- Competitive Memory Training tegen een negatief zelfbeeld
- EMDR-therapie tegen angst door ongelukken of blessures, of denkbeeldige rampscenario’s
- Life coaching voor een gezonde balans tussen topsport en alles wat daarbuiten valt
Psychische begeleiding voor iedereen
Nergens anders dan in de topsport wordt het zo duidelijk dat mentale gezondheid net zo belangrijk is als fysieke gezondheid. En sterker nog: dat de twee van invloed zijn op elkaar. Of je nu sporter bent of niet, je mentale gezondheid verdient evenveel aandacht als je fysieke gezondheid.
Psycholoog op Afstand ziet het taboe op mentale gezondheid en therapie daarom graag verdwijnen. Dat proberen we te realiseren door therapie zo laagdrempelig mogelijk te maken. Ons team beschikt over ruim 35 psychologen met allerlei expertises. Als sporter kun je bijvoorbeeld bij onze sportpsycholoog terecht, maar uiteraard hoef je geen sporter te zijn om baat te hebben bij therapie. Onze online aanpak maakt het eenvoudiger dan ooit om (vanaf je eigen bank) in gesprek te gaan met een professional die met jouw hulpvraag raad weet. En nee, daarvoor hoef je echt niet op rock-bottom te zitten.
Laagdrempelig online in therapie
- Wij hanteren geen wachtlijst en je hoeft ook niet fysiek bij een praktijk te verschijnen. Je kunt gewoon vanuit huis aan je mentale gezondheid werken – ook als je in het buitenland woont of veel reist. Direct beschikbaar, ook buiten kantooruren.
- Wij passen de therapie volledig aan op jouw hulpvraag en behoeften. Of jouw psychisch welzijn nu nauw verbonden is met sport (of een ander beroep!) of je met hele andere thema’s worstelt, wij koppelen je aan de juiste hulpverlener.
- Al onze psychologen zijn geschoolde en gediplomeerde professionals met ruime ervaring met online behandeling. Je hoeft dus niet bang te zijn dat de kwaliteit of effectiviteit van jouw behandelplan onderdoet aan die van de psycholoog om de hoek.
- Je hebt volledige controle over het proces en bepaalt zelf het tempo.
Meer weten? Maak gerust gratis vrijblijvend kennis met ons. Vul onderstaand contactformulier in en we nemen zo snel mogelijk contact met je op.
FAQ
Waarom kampen topsporters vaak met psychische problemen?
De enorme prestatiedruk en sociale isolatie maken topsporters vatbaar voor psychische problemen. Het zit ‘m ook in ‘de aard van het beestje’: veel sporters die de top bereiken zijn erg perfectionistisch en ontzettend kritisch op zichzelf. Dat kan alle plezier in de sport wegnemen en op mentaal vlak klachten veroorzaken.
Wat zijn de meest voorkomende mentale problemen onder topsporters?
Uit onderzoek blijkt dat topsporters vaak kampen met slaapproblemen, eetstoornissen (vooral vrouwen), angststoornissen, depressieve klachten en verslavingen. Deze problemen ontstaan onder andere door de hoge prestatiedruk, sociale isolatie en post-prestatieleegte.
Hoe helpt een sportpsycholoog (top)sporters?
Een sportpsycholoog helpt sporters om te gaan met uitdagingen als prestatiedruk en faalangst, en begeleidt hen bij het creëren van balans tussen sport en privé. Daarbij maakt een sportpsycholoog gebruik van technieken zoals mindfulness en cognitieve gedragstherapie. Ook kan de behandeling de vorm van life coaching aannemen.
Bronnen
[1] P. Moeke. (19 oktober 2024). ‘McLaren-baas Brown vindt uitspraken “stokende” Marko over Norris smakeloos’. Nu.nl, via: nu.nl.
[2] A. Willemsen. (29 januari 2023). ‘Mentale gezondheid en topsport: gaat dat samen?’ BNNVARA, via: bnnvara.nl.
[3] L. Blijboom. (2 februari 2022). ‘Groothuis: “Begeleiding sporters met mentale problemen nog steeds waardeloos”’. NOS, via: nos.nl.
[4] NOS. (6 augustus 2023). ‘Biles maakt rentree na twee jaar pauze: “Voel me fysiek en mentaal heel goed”. NOS, via: nos.nl. L. Blijboom. (1 februari 2022). ‘IOC-professor: taboe-doorbrekende Biles was “een zegen” voor de topsport’. NOS, via: nos.nl.
[5] M. Delvaux. (3 april 2024). ‘“We zijn drie jaar door een hel gegaan”: zwemkoning Adam Peaty lijkt na depressie en alcoholproblemen klaar om olympisch sprookje te schrijven’. Nieuwsblad, via: nieuwsblad.be.
[6] L. Blijboom. (2 februari 2022). ‘Groothuis: “Begeleiding sporters met mentale problemen nog steeds waardeloos”’. NOS, via: nos.nl.
[7] A. Willemsen. (29 januari 2023). ‘Mentale gezondheid en topsport: gaat dat samen?’ BNNVARA, via: bnnvara.nl.
[8] L. Blijboom. (2 februari 2022). ‘Groothuis: “Begeleiding sporters met mentale problemen nog steeds waardeloos”’. NOS, via: nos.nl.
[9] AD. (27 november 2018). ‘Iniesta dacht in 2009 aan zelfmoord: “Als je depressief bent, ben je jezelf niet”’. Algemeen Dagblad, via: ad.nl.
[10] NOS. (29 maart 2023). ‘Zwemkampioen Peaty last pauze in door mentale problemen: “Ben moe, niet mezelf”’. NOS, via: nos.nl.
[11] R. Tuinstra. (20 december 2021). ‘Big boys don’t cry: mentale gezondheid topvoetballers blijft taboe’. Stamp Media, via: stampmedia.be.
[12] L. Blijboom. (2 februari 2022). ‘Groothuis: “Begeleiding sporters met mentale problemen nog steeds waardeloos”’. NOS, via: nos.nl.
[13] Psychologen Nederland. (22 juni 2022). ‘Structureel aandacht voor mentaal welzijn binnen de topsport’. Psyned, via: psyned.nl.
